بوعلی محمد بن حسن بن هیثم بصری ناموَر به ابن هیثم (۳۵۴–۴۳۰) از بزرگترین ریاضیدانان و بنا بر دائرهالمعارف الاسلامیه بی‌گمان بهترین فیزیکدان مسلمان عرب بود. او اولین دانشمند فیزیک نور در جهان است که در زمینه شناخت نور و قانون‌های شکست و بازتاب آن نقش مهمی ایفا کرده‌است.

دانسته‌های زیادی از زندگی شخصی او در دست نیست. او در حدود ۳۵۴ قمری (۹۶۵ میلادی) در بصره، که در آن زمان تحت فرمان خاندان ایرانی آل بویه قرار داشت، زاده شد. او در سال ۱۰۲۰ میلادی در دورهٔ حکومت الحاکم (۹۸۵–۱۰۲۱ میلادی) به مصر رفت و سعی کرد جریان نیل را تنظیم کند. او هنگامی که به ممکن نبودن این کار پی برد، با وجود خشم خلیفه، کار را رها کرد؛ ولی پس از مرگ خلیفه، دوباره به قاهره برگشت و با رونوشت‌نویسی از دست‌نویس‌های علمی خصوصاً ریاضیاتی به گذران زندگی پرداخت. در ۴۳۰ قمری (۱۰۴۰ میلادی) درگذشت. شرح اصولاتاقک تاریک و اختراع ذره‌بین از کارهای برجستهٔ این دانشمند مسلمان است که منجر به ساخت دوربین عکاسی گردید. به دید برخی پژوهشگران ابن هیثم نخستین دانشمند جهان است که سرعت صوت را محاسبه کرده‌است. ابن هیثم با معیار متعارف اندازه‌گیری طول در زمان خود، که واحد ذرع بود، سرعت نور و دور کره زمین را اندازه گرفت. وی نخستین کسی است که ۷۰۰ سال قبل از نیوتن به بررسی ویژگی‌های نورپرداخت. ابن هیثم را اولین دانشمندی می‌شناسند که از روش مبتنی بر آزمایش در کارهایش استفاده کرد.

ام مستعار وی، بطلمیوس دوم یا به زبانی ساده «فیزیک‌دان» سده‌های میانه (قرون وسطا) در میان اروپائیان است. ابن هیثم تفاسیر روشنگری در آثار ارسطو، بطلمیوس و اقلیدوس، ریاضی‌دان یونانی دارد. هرچند که او در بصره متولد شده (۹۶۵ میلادی)، اما عمدتاً در قاهرهٔ مصر زندگی کرده و در همان‌جا در سن ۷۶ سالگی درگذشت.

فهرست مطالب:

زندگی نامه ابن هیثم

ابن هیثم از دیدگاه بزرگان تاریخ علم

آثار ابن هیثم

اختر شناسی

ریاضیات

هندسه محض

هندسه کاربردی

مسلک فلسفی ابن هیثم

ابن هیثم و روش شناسی علم

کتاب المناظر

گفتارهای کتاب المناظر

نظریه عمومی نورشناسی ابن هیثم

ویژگی های نظریه نورشناسی ابن هیثم

شفافیت

مات یا کدر بودن

دستاوردهای مهم ابن هیثم در نورشناسی

انعکاس نور

شکست نور

نظریات پیش از ابن هیثم درباره بینایی

نظریه ابصار ابن هیثم

عملکرد چشم در فرآیند ابصار

بایست های لازم برای پیدایش احساس بینایی

سطوح متمایز فرآیند بینایی

سایر تئوری های تبیینی

و…