تفسیر از دانش‌های مرتبط با قرآن کریم است که تعریف‌های متعددی از آن ارائه شده، مانند «بیان معانى آیات قرآنى و کشف مقاصد و مدالیل آن». واژه تفسیر همچنین برای اشاره به کتاب‌های حاوی تفسیر قرآن به کار می‌رود.

تفسیر قرآن از همان عصر نزول قرآن آغاز شده است. امام علی(ع) را می‌توان پس از پیامبر اکرم(ص) نخستین مُفسّر قرآن دانست که بسیاری از صحابه روایات تفسیری خود را از او نقل کرده‌اند. همچنین گروهی از صحابه همچون ابن عباس و ابی بن کعب، قرآن را تفسیر می‌کردند. پس از آنان، تابعین و تابع تابعین از ضرورت پرداختن به تفسیر غافل نشدند و آثاری تفسیری از خود به جای گذاشتند. در دوره‌های بعد، تفسیرها شکل فنی‌تری به خود گرفتند و تنوع تفاسیر، سبب پدیدآمدن روش‌های مختلف در تفسیر شد.

از مهم‌ترین دسته‌بندی‌های که می‌توان در تفسیر نام برد، تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر روایی و تفسیر عقلی است. همچنین از مهم‌ترین روش‌ها می‌توان از این روش‌ها نام برد: روش موضوعی، ترتیبی، تاریخی و …

از مهم‌ترین تفاسیر شیعه می‌توان این تفاسیر را برشمرد: تفسیر قمی، تبیان، مجمع البیان، روض الجنان، تفسیر صافی، تفسیر المیزان.

علامه طباطبائی دانش تفسیر را این چنین تعریف کرده است: «تفسیر به معناى بیان معانى آیات قرآنى و کشف مقاصد و مدالیل آن است».

مهم‌ترین نکته در باب تفسیر عبارت از نقش این علم در پرده برداری از مدلول لفظ و بیان معانی است. در نتیجه، بیان معانی ظاهری لفظ که از ظاهر کلام به ذهن می‌رسد، تفسیر خوانده نمی‌شود و به تعبیر شهید صدر (م ۱۴۰۲ق): «‌پرده برداری و بیان در معنای تفسیر در جایی مطرح است که گزارش گر نوعی پنهان بودگی و پیچیدگی باشد تا از راه تفسیر کشف و زایل گردد. ولی در جایی که سخن با معانی ظاهری و زودرس روشن می‌شود و لفظ معنای آن را آگاهی می‌دهد، تفسیر نامیده نمی‌شود، زیرا از چیزی پنهان پرده برداری نکرده است». این تعریف برای محدودۀ تفسیر و میدان فعالیت این علم در فهم پیام قرآن بسیار مهم است، زیرا مشخص می‌کند کجا جای تفسیر و کجا جای برداشت از معنای ظاهری و ترجمان کلام است. سیوطی نیز در الاتقان این تعریف را ارائه کرده است: «‌تفسیر علمی است که از احوال قرآن از نظر دلالت بر مرادش متناسب با درک و فهم بشر بحث می‌کند».

فهرست مطالب:

قابل فهم بودن قرآن

نظریه اول

دلیل

پاسخ به اشکال این گروه

نظریه دوم

تفسیر قرآن

شهید صدر

تفسیر در لغت

تفسیر در اصطلاح مفسرین

تاویل قرآن

ابن تیمیه

علامه طباطبایی

باطن قرآن

مقدمات تفسیر

ضرورتهای تفسیر

مفاهیم واژه ها

بررسی وجوه معنایی

توجه به قرائن خارجی

تاریخ تفسیر

مکاتب تفسیری

مکتب تفسیر نبوی

مکتب تفسیر اهل بیت

مکتب تفسیری صحابه

نمونه ای از تفسیر ابن عباس

منابع تفسیر صحابه

اجتهاد

مکتب تفسیری تابعین

تفسیر اجتهادی

تفسیر جامع

جامع البیان تالیف محمد بن جریر طبری

تفسیر المنار تالیف محمد عبده

تفاسیر شیعه

مجمع البیان تالیف ابو علی طوسی

المیزان، تالیف علامه سید محمد حسین طباطبایی

روش تفسیر

تفسیر ترتیبی

تفسیر موضوعی

تفسیر موضوعی معرفتی

تفسیر موضوعی عصری

تفسیر موضوعی سوره ای

تفاوتهای تفسیر موضوعی و ترتیبی

مراحل و فوائد تفسیر عصری

البرهان فی تفسیر القرآن

نور الثقلین

تفاسیر ادبی

جوامع الجامع

الکشاف عن حقائق غوامض الترتیل

تفاسیر فلسفی

تفسیر ابن سینا

تفاسیر عرفانی

و…