عنوان: مبانی نظری و پیشینه تحقیق تاب آوری تحصیلی و هیجانی
فرمت فایل: word
تعداد صفحات: 50
واژه‌ی تاب‌آوری از ریشه‌ی لاتین resilenc گرفته شده است، که اشاره به کیفیت نرمی[1] (خم شوندگی) یا قابلیت ارتجاعی[2] (کشسانی) مواد دارد (گرین[3]، 2002). این اصطلاح همچنین به معنای پریدن به عقب یا بازگشت به حالت اولیه[4] نیز می باشد. واژه تاب‌آوری در فرهنگ واژگان به گونه‌های متفاوتی تعریف شده است. از جمله: « توانایی و یا قدرت برگشت به شکل یا موقعیت اولیه و اصلی بعد از خمیدگی، فشردگی و یا کشیدگی.[5] »
این اصطلاح همچنین در فرهنگ و بستر به این شکل تعریف شده است: « توانایی بازگشت یا قابلیت ارتجاع به شکل، حالت و یا موقعیت قبل از فشار یا کشیدگی یا توانایی بهبود بخشی به توانمندیها، روح و روان و مزاج و مشرب و غیره به سرعت[6].» (1958، ص1540).
در فرهنگ واژگان هریتیج[7]، تاب‌آوری به معنای توانایی بهبودی سریع از بیماری، تغییرات، یا بیچارگی و بد شانسی‌ها می باشد.
راتر (1990) تاب‌آوری را به این شکل تعریف می کند : « تفاوت‌های فردی در قطب مثبت پدیده پاسخ به استرس و شرایط نامطلوب، یعنی داشتن امید و خوش بینی در برخورد با شرایط خطرزای طاقت فرسا.» )ص 181)
در حوزه‌ی روان‌شناسی، به دلیل گستردگی مفهوم تاب‌آوری و کاربرد آن در حوزه‌های مختلف، توافق کلی بر ارائه تعریفی روشن از آن وجود ندارد؛ چنانکه اصطلاح تاب‌آوری به صورت‌های مختلفی تعریف شده است (گوردن و سانگ[8]1994؛ به نقل از کامپفر[9]، 1999). به عنوان مثال: کیفیات ارتجاعی (هاریمن[10]، 1958؛ به نقل از اولسون، باند، برنز، ولابرادیک و ساوایر[11]، 2003)؛ توانایی سازگاری موفقیت آمیز[12] در مقابل تغییرات محیطی (داروین[13]، 1989؛ سیچتی و کوهن، 1995؛ به نقل از اولسون و همکاران، 2003) سرسختی[14] و آسیب ناپذیری (آنتونی[15] 1974؛ کوباسا[16] 1999؛ رودوالت وزون[17] 1989؛ موی وخوشابا[18] 1994؛ رامانیا، شارپ و بایراوان[19] 1999؛ به نقل از اولسون و همکاران، 2003).
در این میان گارمزی (1985) معتقد است که تاب‌آوری را نمیتوان به عنوان آسیب ناپذیری در مقابل استرس و شرایط ناگوار زندگی در نظر گرفت، بلکه تاب‌آوری توانایی مقابله و بهبودی مجدد در شرایط ناگوار زندگی میباشد.
فوناگی، استیل،هایگت، و تارگت[20] (1994) نیز تاب‌آوری را به عنوان "رشد نرمال تحت شرایط سخت وناگوار " توصیف مینمایند. (ص 233).
ماستن(1994) و ماستن و همکاران (1999) نیز با توجه به تمایز میان پیامدهای تاب‌آوری آن را به سه شکل تعریف مینمایند: 1) نشان دادن پیامدهایی بهتر از حد انتظار در افراد در معرض خطر، 2) سازگاری مثبت علیرغم تجربیات استرس زا، و 3) بهبود مجدد بعد از حوادث ناگوار[21].
راتر (1990) در یک تعریف نسبتا جامع، تاب‌آوری را به عنوان فرآیندی پویا توصیف کرده است که تأثیرات حوادث منفی زندگی را با توجه به تعامل میان عوامل خطر زا و عوامل حفاظتی بیرونی و درونی اصلاح میکند. ماهیت پویای این فرآیند بدین معناست که فرد تاب‌آور مشارکت کننده فعال و سازنده محیط پیرامونی خود است (اسکار و مک کارتی[22]، 1983؛ به نقل از کامپفر، 1999). مفهومی که فراتر از صرف مقاومت منفعل در برابر آسیب‌ها و شرایط تهدید کننده میباشد و قائل به فاعلیت نوع بشری است. از طرفی این مقابله موفقیت آمیز با موقعیت می‌تواند توانایی فرد را برای مقابله[23] با شرایط ناگوار آینده افزایش دهد.
از این رو، این رویکرد که تاب‌آوری فرآیندی پویا و فرد مشارکت کننده فعال میباشد، با رویکردی که تاب‌آوری را به عنوان یک صفت[24] میبیند از دو جهت متمایز میشود. در رویکرد صفتی، خود- تاب‌آوری[25] سازه ای است که توسط جین[26] و جک و بلاک[27] (1980؛ به نقل از لوتار و همکاران، 2000) مطرح شده و به مجموعه ای از ویژگیهای شخصیتی و توانمندیهای فردی یا منابع درونی افراد اشاره میکند. دوم اینکه خود- تاب‌آوری به عنوان یک صفت شخصیتی، الزاما در برخورد با شرایط ناگوار مطرح نمیشود.
بعلاوه تاب‌آوری به عنوان یک مفهوم تحولی از مهارت[28] نیز متمایز میشود. در یک دیدگاه رشدی، مهارت به عنوان توان استفاده سازگارانه از منابع درونی و بیرونی برای دستیابی به پیامدهای مثبت و موفقیت آمیزی است که متناسب با فرهنگ، زمان، تاریخ، بافت و سن افراد باشد. مهارت استفاده از منابع درونی و بیرونی برای دستیابی به پیامدهای مثبت و سازگارانه است و الزاما در برخورد با شرایط ناگوار نیز مطرح نمیشود؛ در حالیکه تاب‌آوری یک سازگاری مثبت در حضور شرایط ناگوار است. باید خاطر‌نشان ساخت که تاب‌آوری بر خلاف مهارت که پیامدهای رفتاری قابل مشاهده را در بر میگیرد، شامل مؤلّفه‌های رفتاری، عاطفی، و شناختی نیز میباشد (لوتار و همکاران، 2000).
علیرغم وجود تعاریف متعدد در مورد تاب‌آوری، شاید بتوان گفت، وجه اشتراک همه این توصیفات عبارت از توانایی بازگشت به حالت اولیه[29] و سازگاری موفقیت آمیز علیرغم استرس زیاد و شرایط ناگوار میباشد (استوارت، رید، و منگهام[30]، 1997؛ بروسلی، ورساج وگلدستون[31] 1998؛ به نقل از پلیس، رینولدز، کازینز و اونیل[32]،2002). و البته وجه تمایز تعاریف فوق نیز مربوط به سه رویکرد اصلی به تاب‌آوری میباشد یعنی ادراک تاب‌آوری به عنوان توانایی[33]
(ظرفیت)، فرآیند[34]، و یا پیامد[35] سازگاری مثبت علیرغم شرایط ناگوار (ماستن و همکاران، 1999). اگر چه در این میان، تمایز میان فرآیند و پیامدهای ناسازگاری نمیتواند خالی از اغماض و پیچیدگی باشد (السون و همکاران، 2003).
[1]- Plaint
[2]- Elastic
[3]-Green
[4]-Jump Bounce Back
[5]- The Random House Dictionary (1961 )
[6]- Webster`S New Twentieth Century Dictionary of The English Language
[7]- Heritage Lllustrated Dictionary Of The English Languaye
[8]- Gordon & Song
[9]- Kumpfer
[10]- Harriman
[11]- Olsson ,Bond, Burns, Vella- Brodrick & Sawyer
[12]- Succesful Adaptation
[13]-Darwin
[14]-Hardiness
[15]-Anthony
[16]-Kobasa
[17]-Rhodewalt & Zone
[18]-Maddi & Khoshaba
[19]-Ramanaiah, Sharp,& Byravan
[20]- Fonagy, Steele Higgitt & Target
[21]- Truma
[22]-Scarr & Mccarty
[23]-Coping
[24]- Trait
[25]-Ego- Resiliency
[26]- Jeanne
[27]- Jack Block
[28]- Competence
[29]-Bounce Back
[30]-Stewart , Reid & Mangham
[31]-Beardslee, Versage & Gladstone
[32]-Place,Reynolds, Cousins & Oneill
[33]-Capacity
[34]-Process
[35]-Outcome
فهرست مطالب
تعریف تاب‌آوری : شاخص‌ها و مدل‌ها
عوامل خطرزا
عوامل حفاظتی
مدل‌های تاب‌آوری
مدل‌های مفهومی تاب‌آوری
مدل گارمزی و همکاران
مدل‌های فرآیندی تاب‌آوری
مدل ریچاردسون، نیگز، جنسین و کامپفر(1990)
مدل کامپفر
ماهیت چند بعدی بودن سازه‌ی تاب‌آوری
تاب‌آوری تحصیلی و تاب‌آوری هیجانی
پیشینه تحقیق
منابع