عنوان: مبانی نظری و پیشینه تحقیق بیمه، ضمان جریره و بیمه مسئولیت
فرمت فایل: word
تعداد صفحات: 70
مؤلف کتاب فرهنگ زبان فارسی، منشأ لغت «بیمه» (bime) را از زبان اردو میداند و در تعریف بیمه مینویسد: عقدی است که به موجب آن یک طرف تعهد میکند در ازای پرداخت وجه یا وجوهی (حق بیمه) از طرف دیگر (بیمه گذار) در صورت وقوع حادثه، خسارت وارده بر او را جبران نماید یا وجه معینی بپردازد.[1]
در فرهنگ معین «بیمه» از اصل «بیما» (bima) به معنای ضمانت، ذکر و بیمه چنین تعریف شده است: «عملیاست که اشخاص با پرداخت وجهی قراردادی منعقد میکنند که در صورتی که موضوع بیمه گذاشته شده، به نحوی از انحاء در مخاطره افتد شرکت از عهده خسارت برآید.[2]
علامه دهخدا در معنای «بیمه» چنین می نویسد: بیمه مِ مَ هندی و به معنای ضمانت مخصوص از جان و مال که در تمدن جدید رواج یافته است. [3]
در مورد معنای اصطلاحی بیمه گفته اند: «بیمه در اصطلاح حقوقی عبارت است از توزیع و تحمیل خسارت و زیان ناشی از حادثه معین یا غیرمعین، اتفاقی یا حتمی، برای فرد یا افراد یا اموال و اشیاء به عهده شخص یا اشخاص غیرمتضرر.[4]
با توجه به اینکه در معنای بیمه، تضمین ملحوظ است بیمه اینگونه تعریف شده است:«بیمه پوشش قراردادی است که به موجب آن یک طرف پرداخت یا تضمین پرداخت غرامت دیگری را در قبال زیان حادث بر اثر واقعه احتمالی یا خطر معین تقبل می نماید.»[5]
در زبان عربی کلمه تأمین معادل واژه «بیمه» بهکار میرود و احیاناً واژه «سیکورتا» و «سیکورته» که از سکوروسریشه لاتینی مأخوذ است بر بیمه اطلاق شده است از این جهت در فتاوای برخی فقیهان طبق اصطلاح رایج در کشورهای عربی از «بیمه» به «سیکورتا» و سیکورته» نام برده شده است.[6]
کلمه تأمین معادل معنای بیمه در زبان عربی از اصطلاح «سیکورتا» و «سیکورته» رایج
تراست. کلمه تأمین از ریشه «امن» اشتقاق یافته و در فرهنگ نامه های عربی برای ماده «امن» معانی متعددی ذکر شده است که همه آن معانی در یک معنای کلی و جامع مشترک است که عبارت از آرامش نفس و زدودن ترس از آن است.[7]
اطلاق کلمه تأمین بر بیمه در زبان عربی بیانگر طبیعت بیمه است که در آن نوعی امنیت دهی وجود دارد و امنیت بخشی از خطر و خسارت، هویت اصلی بیمه را تشکیل می دهد. برخی نویسندگان عرب بیمه را با توجه به معنای اصطلاحی آن اینگونه تعریف نمودهاند. تأمین به معنای ضمانت دفع آثار زیانبار خطرهاست.( ضمان درءالمخاطر)[8]
بر حسب ماده یک قانون بیمه ایران مصوب 7 اردیبهشت 1316، بیمه چنین تعریف شده است«بیمه عقدی است که به موجب آن یک طرف تعهد می کند در ازاء دریافت وجه یا وجوهی از طرف دیگر در صورت وقوع یا بروز حادثه خسارات وارده بر او را جبران نموده یا وجه معینی بپردازد. متعهد را بیمه گر، طرف تعهد را بیمه گذار، وجهی را که بیمه گذار می پردازد حق بیمه و آنچه را که بیمه می شود « موضوع بیمه » مینامند.[9]
در تعریف فوق صرفاً جنبه عقدی بیمه و تعهد ناشی از آن مورد توجه قانونگذار بوده است و نسبت به برخی جنبه های دیگر بیمه که ذیلاً به آن اشاره می شود ناتمام است.
الف – همیشه بیمه گذار از مزایای بیمه بهره مند نمی باشد. در مواردی طبق توافق طرفین، فرد دیگری که نسبت به انعقاد قرارداد بیمه بیگانه است و نقشی ندارد از مزایای بیمه خصوصاً در بیمه عمر بهره مند می گردد و تعریف فوق آن را شامل نمی شود.
ب – در این تعریف، جنبه تعاونی بیمه ملحوظ نشده است چون طبیعت بیمه عبارت است از توزیع خسارت بر تعداد فراوانی از بیمه گذاران که بر اساس اصول فنی و آماری در تحمل خسارت و جبران زیان فرد زیاندیده، مشارکت می نمایند.
ج – ماهیت بیمه فراتر از آن است که بین دو فرد منعقد شود اصولاً بیمه بدون مشارکت تعداد فراوانی از بیمه گذاران و توزیع خسارت بر همه آنان محقق نمی شود از این رو بیمه در عین اینکه قراردادی است که بین دو نفر منعقد می گردد همانند قراردادهایی چون بیع و اجاره که صرفاً جنبه فردی و شخصی دارد نیست، اصولاً بیمه گر با یک فرد یا افراد معدودی به انعقاد
بیمه اقدام نمی کند و در تعریف بیمه جنبه جمعی بودن آن باید ملحوظ گردد.
در برخی تعاریف به جنبه های دیگر بیمه اشاره شده است.
ماهیت بیمه عبارت است از عوضی که به انسان یا دیگری در مقابل آسیب و خسارت های ناشی از حوادث قضا و قدر، که بر انسان وارد می آید پرداخت می شود. بیمه بر اساس نظام تعاونی بر پایه قوانین آماری و حساب احتمالات استوار است با توجه به این جنبه از ماهیت بیمه، آن را چنین تعریف کردهاند:«بیمه توافقی است میان بیمه گر (شرکت بیمه) از یک سو و شخص یا اشخاص دیگر از سوی دیگر که آنان را بیمهگذار مینامند. به مقتضای این توافق بیمه گر متعهد میشود که به مجرّد وقوع حادثهای که نوع آن در سند بیمه صریحاً ذکر شده است مبلغی معین به بیمه گذار بپردازد در مقابل مبلغی که بیمه گذار می پردازد یا تعهد پرداخت آن را بر اساس توافق به صورت اقساط نموده است مبلغ پرداختی از ناحیه بیمه گذار را قسط بیمه می نامند.»[10]
2-2. زمینه پیدایش بیمه
بیمه در شکل امروزی آن پدیده ای نو در عرصه زندگی اجتماعی و اقتصادی بشر محسوب می شود و یکی از مظاهر تمدن بشری به شمار می آید و از جمله نیازهای اساسی زندگی انسان امروزی است و عرصه های مختلف زندگی بشر را پوشش می دهد و دارای نظام خاص حقوقی و سیستم مدیریتی مبتنی بر اصول فنی و علمی است. لکن بیمه همچون بسیاری از پدیده های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی دارای زمینه های ریشه دار تاریخی است که در آغاز به شکل ابتدایی و ساده پدید آمده و به مرور شکل گرفته است و با گذشت زمان متأثر از متغیرهایی چون گسترش تجارت و ازدیاد خطر بر اساس نیازها و مقتضیات زمان رشد و توسعه یافته است و امروزه به صورت یک پوشش و جریان فراگیر اجتماعی و نهاد بزرگ اقتصادی در آمده است. همراه با گسترش بیمه، عقلاء و قانونگذاران به منظور قانونمند ساختن و مشخص نمودن حدود میدان عملیاتی بیمه و آثار و تعهدات و حقوق ناشی از عملیات و عقد بیمه، قوانین و مقررات حقوقی قرارداد بیمه را تدوین نموده اند.
دانش مدیریت بیمه ای نیز همپای تحولات و پیچیدگی جوامع بشری و گسترش حوزه
فعالیت بیمهای، به صورت دانش فنی و تخصصی درآمده است و بیمه امروز به تکنیکهای ماهرانه و دانش مبتنی بر اصول و آمار ریاضی برای رهبری و مدیریت مواجهه با ریسک در امر بیمه نیازمند است از این رو صنعت بیمه اکنون بسیار پیچیده و گسترده شده است.[11]
در عصر کنونی شرکت های بیمه از نهادهای مهم اقتصادی در بازار سرمایه های جهانی در کنار دیگر نهادهای مالی در امر تهیه و تخصیص سرمایه و کمک به تأمین مالی واحدهای اقتصادی، در کانون توجهات مدیران اقتصادی جامعه هستند.[12]
از آنجا که تاریخ هر پدیده نمایانگر علل پیدایش و چگونگی تحول و پیشرفت آن پدیده و شناساننده اهمیت و ارزش و محتوای آن است از این رو تحلیل گران در بررسی و تحلیل تاریخی موضوعات مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و دینی به زمینه ها و مبانی و علل پیدایش و سیر تحول و پیشرفت و ادوار و مراحل تکامل آن موضوع و اهمیت و ارزشمندی و جایگاه و تحلیل ماهیت و طبیعت آن و دلیل نیازمندی انسان به آن پدیده می پردازند.
در این بخش زمینه های پیدایش بیمه مورد اشاره قرار می گیرد.
1. مهشید مشیری، فرهنگ زبان فارسی، چاپ اول، تهران: سروش، 1371، ج1، ص160
2. محمد معین، فرهنگ فارسی، چاپ هفتم، تهران: امیر کبیر، 1364، ج1، ص633
3. علی اکبر دهخدا، لغت نامه، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1372، ج3، ص4588
4. سید محمد خامنه ای، بیمه در حقوق اسلام، دفتر نشر فرهنگ اسلام، 1359، ص8
5. فصلنامه بیمه مرکزی ایران، شماره3، سال ششم، ص36
6. سید محسن حکیم، منهاج الصالحین، چاپ چهارم، تهران: لطفی، 1353، ج3، ص151
1. ابن منظور، لسان العرب، بیروت: دار الصاد، ج13، واژه امن از صفحه 27-21
2. جلیل قسطو، التأمین نظریه و تطبیقاً، بیروت: دارالصادق، ص11
3. مجموعه قوانین بیمه، چاپ سوم، تهران: بیمه مرکزی ایران، ص5
1. عز الدین بحر العلوم، تقریرات درس شیخ حسین حلی(بحوث فقهیه)، چاپ دوم، بیروت: دار الزهراء، 1384
1. جلیل قسطو، ص44
2. علی جهان خانی، "مؤسسات بیمه در بازارهای سرمایه ایران" فصلنامه صنعت بیمه، 45 (1376): ص32
فهرست مطالب
پیشینه تحقیق
تعریف بیمه در لغت و اصطلاح
زمینه پیدایش بیمه
نیاز، محرک انسان
مواجهه انسان با خطر
امنیت یکی از نیاز های اساسی انسان
تعاون و همیاری نیاز مشترک زندگی اجتماعی
ذخیره سازی
اقسام بیمه
بیمه تعاونی و خصیصه های آن
تقسیمی دیگر از بیمه(بیمه اجتماعی و خصوصی)
تمایز بیمه های اجتماعی از بیمه های خصوصی (بازرگانی)
بیمه خصوصی و اقسام آن (بیمه اموال و بیمه اشخاص)
بیمه اموال و اقسام آن
بیمه اشخاص و اقسام آن
بیمه مسئولیت و اقسام آن
عقد بیمه
ارکان عقد بیمه
عناصر سازنده طبیعت بیمه
شرایط عقد بیمه
خصوصیات عقد بیمه
اشکالات بر عقد بیمه
بیمه و معامله حرجی
بیمه و معامله ضرری
بیمه و عقد غرری
بیمه و جهل به عوضین
بیمه و تعلیق آن
بیمه و سفهی بودن آن
بیمه و ربا
بیمه و قمار
بیمه و ضمان ما لم یجب
بیمه و عقود معین
تطبیق بیمه با عقد مضاربه
اشکال های انطباق بیمه با مضاربه
بیمه و عقد صلح
صلح، عقد مستقل
تطبیق بیمه با عقد صلح
تطبیق قرارداد بیمه با عقد هبه معوض
نقد نظریه انطباق بیمه با عقد هبه معوض
انطباق بیمه با جعاله
نقد انطباق جعاله با بیمه
نقد نظریه انطباق بیمه با قرض
اشاره ای به مبانی و پیشینه بیمه در اسلام
نمونه های تاریخی
حلف الفضول
معاهده مدینه
پیشینه بیمه در حقوق اسلامی
بیمه و ضمان جریره
دیدگاه علما در مقایسه بیمه با ضمان جریره (عقد موالات)
دلایل موافقین
دلایل مخالفین
بیمه و التزام مالایلزم
دلیل بر بطلان ضمان مالم یجب
بررسی ادله بطلان ادله «ضمان ما لم یجب»
منابع