در مدیریت کیفیت و مهندسی و تولید صنعتی، بخش کنترل کیفیت (به انگلیسی: Quality control، به اختصار QC)، و مهندسی کیفیت به بخشی گفته می‌شود که به درست کردن روش‌هایی مشغول است تا کارخانه بتواند به‌وسیله آن روش‌ها از مرغوبیت و مشتری‌پسند بودن کالاهای تولیدی خود مطمئن گردد. این روش‌ها و سیستم‌ها معمولاً با همکاری با دیگر رشته‌های مهندسی و بازرگانی طراحی می‌شوند.

تعریف کنترل کیفیت

عبارت است از اطمینان از تهیه و تولید کالا و خدمات طبق استانداردهای تعیین شده یا (حصول تمامیت ویژگی‌های مطلوب در یک محصول). مثلاً اندازه‌گیری یا آزمون روی یک محصول یا کالا برای مشخص شدن این که آیا با مشخصات فنی مورد نظر مطابقت دارد یا خیر؟

کنترل کیفیت مجموعه عملیاتی نظیر اندازه‌گیری یا آزمون است که روی یک محصول یا کالا انجام می‌شود تا مشخص شود آیا آن محصول با مشخصات فنی مورد نظر مطابقت دارد یا خیر.

یکسان بودن تقریبی برجسته‌کاری‌های ستونها و دیوارهای تخت جمشید، نیایشگاه‌های مصری و یونانی و دیگر سازه‌های باستانی نشانگر اینست که موضوع کنترل کیفیت از دیرباز نزد بشر وجود داشته است.

عمده بحث کنترل کیفیت مربوط به انجام نمونه گیری از محصولات، بازرسی آن نمونه‌ها و تعمیم نتایج به کل انباشت محصول است که بر اساس روش‌های آماری انجام می‌گیرد. از دیگر روش‌های مورد استفاده در کنترل کیفیت، کنترل فرایند تولید محصول به جای کنترل محصول تهیه شده است که با استفاده از روش‌های آماری مانند SPC و … انجام می‌گیرد. مبحث کنترل کیفیت، جایگاه ویژه‌ای در مباحث نظام‌های جامع مدیریت کیفیت دارد.

تاریخچه کنترل کیفیت

گرچه به یک روایت می‌توان گفت که تاریخ کنترل کیفیت با تاریخ صنایع و اختراعات همزمان بوده، و از روزی که بشر اقدام به ساختن ابزارها و وسایل و ضروریات مورد نیاز خود نموده، همواره در صدد بهبود کیفیت آنها بوده است، اما این موضوع تا زمان انقلاب صنعتی و تولیدات انبوده، خیلی جدی گرفته نشد و هنوز هم جز معدود کشورهای صنعتی پیشرفته مانند ژاپن، آمریکا و انگلیس در بسیاری از کشورها در عمل بهای چندانی به آن داده نمی‌شود، مگر کشورهایی که برای صادر کردن تولیدات خود ناچار به کاربرد آن هستند.

مفاهیم اولیه کنترل کیفیت از سال‌های ۱۹۰۰ در دنیا مطرح شدند، در سال ۱۹۲۴، Walter. A. Shewhart از شرکت تلفن بل، یک نوع نمودار (چارت) آماری برای کنترل کیفیت و متغیرهای آن تهیه و مورد استفاده قرار داد که در واقع شروع استفاده از آمار در کنترل کیفی است، بعدها در همین دهه، همکاران شوهارت H. F. Dodge و H.G. Romig دربارهٔ پذیرش محصول از طریق بازرسی، نمونه برداری و آزمون نظراتی ارائه کردند.

فاکتورهای مؤثر در کنترل کیفیت

یکی از فاکتورهای مهم مؤثر در کنترل کیفیت، روش‌ها و تجهیزات تولید است. نمی‌توان تصور نمود که پیشرفت‌های سریع ثبت شده در جهت کاهش سهم نیروی انسانی در تکنولوژی در سال‌های اخیر بر روی کنترل کیفیت مؤثر نبوده است.

نظریه‌های زیادی در ارتباط با حل اتوماتیک مسئله کنترل کیفیت در سیستم‌های جدید تولیدی به نام اتوماسیون که سهم نیروی انسانی را به تدریج کاهش می‌دهد ارائه شده است. با توجه به این نظریه با کناره گیری تدریجی انسان، این عامل اصلی خطا از تولید، تنگناها کاهش یافته و به بسیاری از فعالیت‌های کنترل نیازی نخواهد بود.

با اینکه این نظریه تا اندازه ای صحیح است ولی سرعت بیش از حد تولید در سیستم اتوماسیون را نیز نباید از نظر دور داشت. در عملیاتی که سهم نیروی انسانی در آن وزین است ۵٪ خطا سبب به وجود آمدن تعدادی اسکرپ در محصولات را می‌نماید، حال اینکه حتی با در نظر گرفتن درصد قطعات معیوب یک ماشین اتوماتیکی که همان کار را با سرعت بسیار بالا انجام می‌دهد به میان ۰/۵٪، زیاد بودن بیش از حد زیاد آشکار است. در نتیجه به دلیل لزوم به کارگیری تولرانس‌های حساس در اتوماسیون از افزایش اهمیت کنترل کیفیت می‌توان سخن راند.

یک سیستم مؤثر کنترل کیفیت از هر یک از حلقه‌های زنجیر به وجود آمده از فعالیت‌های خواست‌ها و نظرات مصرف‌کننده تا انبار محصولات و توزیع تأثیر می‌پذیرد.

به طور خلاصه فاکتورهای مؤثر بر کنترل کیفیت را می‌توان به قرار زیر دانست:

• خصوصیات مربوط به بازار و مصرف‌کننده
• امکانات مالی
• نیروی انسانی (مدیریت، عناصر فنی، کارگران)
• مواد
• تأسیسات، ماشین آلات و روشهای تولیدی
• سطح فرهنگ و تکنولوژی آموزش
• قوانین کشوری

 

فهرست مطالب:

مقدمه

کیفیت

عوامل موثر بر کیفیت

مسائل مطرح در کیفیت در صورت استفاده از تعریف کیفیت

مرغوبیت در طراحی محصول

کیفیت طرح

کیفیت تطابق

نظارت بر کیفیت از دید والیس

تعریف نظارت بر کیفیت

نظارت بر کیفیت آماری

زمینه های ایجاد نظارت بر کیفیت مطلوب

شیوه های سازماندهی واحد نظارت بر کیفیت

شیوه های مشارکت کارکنان

هدف از نظارت کیفی

شرط اصلی تامین هدفهای سازمانهای تولیدی و بازرگانی

مشخصاتی که موجب ارزیابی کیفی می شوند

نگرش جدید به نظارت کیفیت

نتایج حاصل از برنامه نظارت کیفی

عوامل مستقیم مرتبط با نظارت کیفی

اقدامات لازم جهت بهبود کیفیت یک محصول

فواید ناشی از کاربرد روشها و فنون نظارت کیفی

تاثیر نظارت کیفی بر افزایش بهره وری

تاثیرات نظارت کیفی در ارتقای روابط انسانی

تاثیر نظارت کیفی بر بهبود کیفیت فرآورده ها

شیوه متداخل برای طبقه بندی محصول

مناسب بودن برای استفاده

درجه مرغوبیت

انطباق با معیارها

زمینه های طرح کیفیت

منحنی ارتباط بین سطح کیفیت و میزان فروش

ارتباط بین سطح کیفیت با میزان هزینه

سطح مطلوب کیفیت

هزینه کیفیت

روشهای بازرسی محصول

محدودیت های بازرسی تمام محصولات

موقعیت لازم فرآیند تولید برای نمونه گیری

فواید روش نمونه برداری

نمونه برداری پذیرش

نظارت بر عملیات

نمودار نظارت بر کیفیت

نمودارهای نظارت بر متغیرها

تفاوت واژه معیوب و عیب

انواع نمودارهای کمی

انواع نمودارهای کیفی

نمودار X و فرمول آن

عوامل نمودار X (میانگین)

انحراف معیار و فرمول آن

تعریت نمودار R و فرمول آن

چگونگی محاسبه نسبت اقلام معیوب یا نسبت خرابی ها

فرمول نمودار d

فرمول حدود نمودار P

مواقع استفاده از فرمول P

کاربرد نمودار C

فرمول نمودار C