زمین‌شناسی ایران به مطالعه واحدهای زمین‌شناختی و ساختمانی، چینه‌شناسی، ماگماتیسم و سنگ‌های آذرین، سری‌های افیولیتی و سنگ‌های اولترامافیک و رویدادهای کوه‌زایی وخشکی‌زایی در ایران می‌پردازد.

جایگاه زمین‌شناسی ایران

در زمین‌شناسی ایران، این باور وجود دارد که سرزمین ایران در بخش میانی کوه‌زایی آلپ – هیمالیا است که از باختر اروپا آغاز و پس از گذر از ترکیه، ایران، افغانستان تا تبت و شاید تا نزدیکی‌هایبرمه و اندونزی ادامه دارد.

جایگاه زمین‌شناختی ویژه این کوه‌ها در فصل مشترک دو قاره اوراسیا و گندوانا سبب شده تا درباره چگونگی پیدایش این نوار چین‌خورده دو نظریه بزرگ‌ناودیس تتیس و زمین‌ساخت ورقی مورد بحث باشد.

• نظریه بزرگ ناودیس تتیس: بر اساس این نظریه، در جایگاه کنونی کوه‌های آلپ – هیمالیا، بزرگ ناودیسی وجود داشته است که از اشتقاق ابرقاره پانگه‌آ شکل گرفته و زادگاه نوار چین‌خورده آلپ – هیمالیا است. دربارهٔ بخش ایرانی این بزرگ ناودیس فرض بر آن است که البرز، به دلیل داشتن سنگ‌های آتشفشانی فراوان، نوعی ایوژئوسینکلینال و زاگرس به دلیل نداشتن سنگ‌های آتشفشانی نوعی میوژئوسینکلینال است که به وسیله توده مقاوم ایران مرکزی از یکدیگر جدا بوده‌اند. با آغاز پژوهش‌های زمین‌شناختی گسترده، این یقین به دست آمد که نظریه بزرگ ناودیس تتیس با ویژگی‌های زمین‌شناختی ایران همخوانی و هم‌آهنگی ندارد.
• نظریه زمین‌ساخت ورقی: وجود بعضی پوسته‌های اقیانوسی سبب شده است تا گروهی از زمین‌شناسان، جایگاه زمین‌شناسی ایران را در چارچوب زمین‌ساخت ورقی مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند. به باور این زمین‌شناسان، در محل کنونی راندگی اصلی زاگرس اقیانوسی گسترده‌ای به نام اقیانوس تتیس وجود داشته که دو قاره آفریقا – عربستان (گندوانا) و اروپا – آسیا (اوراسیا) را از یکدیگر جدا می‌کرده است. بر پایه این دیدگاه، کوه‌های البرز و ایران مرکزی، بخشی از قاره اوراسیا و زاگرس لبه شمالی سپر آفریقا – عربستان هستند. سه دلیل عمده این دیدگاه عبارت است از:
• تفاوت رخساره‌های سنگی و زمین‌ساختی رسوبات دوران دوم و سوم زاگرس با سایر نواحی ایران.
• وجود سنگ‌های افیولیتی در امتداد راندگی اصلی زاگرس.
• وجود نوار آتشفشانی ارومیه – بزمان

یافته‌های نوین زمین‌ساختی ایران نشان می‌دهند که نظریه زمین‌ساخت ورقی بیانگر جایگاه واقعی زمین‌ساختی ایران نیست و الگوی توصیف شده به ویژه تعلق ایران مرکزی و البرز به قاره اوراسیا با پاره‌ای از واقعیت‌های ملموس در ناهماهنگی است.

فهرست مطالب:

اساس تقسیم ‌بندی زمین شناسی ایران

تقسیم‌ بندی زمین شناسی ایران از نظر اشتوکلین (1968)

زون دشت خوزستان

زون زاگرس چین خورده

زاگرس رورانده یا زاگرس مرتفع

زون سنندج سیرجان

فعالیتهای ماگمائی زون سنندج سیرجان

فعالیتهای دگرگونی منطقه سنندج – سیرجان

زون ایران مرکزی

تفاوت های البرز نسبت به ایران مرکزی

تکامل تدریجی کمربند البرز

تقسیم بندی ساختاری البرز

زون کپه داغ

بلوک لوت

تقسیم بندی زمین شناسی ایران از نظر نبوی (1355)

تقسیمات افتخار نژاد در سال 1359

سرزمینهای با پوسته قاره ‌ای

سرزمینهای با پوسته اقیانوسی

ویژگیهای مشخصه افیولیتها