نظریه‌های جامعه‌شناسی چهارچوب‌های نظری هستند که جامعه‌شناسان از آن‌ها برای توضیح و تحلیل فعالیت‌ها، فرایندها و ساختارهای اجتماعی استفاده می‌کنند. نظریه‌های جامعه‌شناسی به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند.

دسته اول

نظریاتی هستند که با الهام از روش اتخاذ شده در علوم طبیعی، و با هدف یافتن قوانین جامع حاکم بر اجتماع انسان‌ها ایجاد شد. نظریه پردازان در این رشته تلاش دارند که روابط علت و معلولی حاکم بر جوامع انسانی را کشف کنند. قوانین و مدل‌های پیشنهاد شده می‌بایست به‌گونه‌ای بیان شده باشند که صحت آن‌ها آزمایش پذیر باشد. به عبارت دیگر جمع‌آوری داده‌ها این نظریات را تأیید یا تکذیب بکند. مثال بسیار معروفی از این گونه از نظریات مقاله معروف و بسیار تأثیرگذار ماکس وبر دربارهٔ ساختارهای اداری می‌باشد. این مقاله شالوده بسیاری از تحقیقات بعدی در این زمینه را بنا نهاد.

دسته دوم

از نظریات اجتماعی بجای بررسی داده‌های تجربی فرایندهای اجتماعی، مسائل پایه‌ای‌تر و درونی‌تر را مورد بحث قرار می‌دهند. برخی از این مطالعات به خصوص به بررسی «رفتار» و «نظم» می‌پردازند. نظریات در این دسته بر نقش عاطفه در رفتار و نیاز به هماهنگی در ایجاد نظم تأکید دارند. نظریات این دسته سعی در پاسخ به سؤالاتی مانند آن‌چه در زیر آمده می‌کنند:

• آیا رفتارهای اجتماعی عملگرا و هدفگرا هستند یا اینکه توسط ملاحظات زیبایی‌شناسی، عاطفی و اخلاقی شکل گرفته و هدایت می‌شوند؟
• آیا الگوهایی که در رفتارهای اجتماعی مشاهده می‌شود ناشی از کنترلی است که مؤسسات بر اشخاص از طرق اخلاقی یا اعمال زور دارند، یا اینکه ناشی از مذاکرات عملی است که بین افراد مختلف هنگامی که باید تصمیمی لحظه‌ای در شرایط غیرقابل پیش‌بینی شده در زندگی روز مره بگیرند، می‌باشد؟

دسته سوم

از نظریات به صورت غیرمستقیم از روش‌های هرمنوتیک سعی در یافتن معانی و قصدهای متونی را می‌کند که در یک جامعه به شهرت رسیده‌اند، و از این طریق و به صورت غیر مستقیم سعی در پاسخ به سؤالات مورد علاقه جامعه‌شناسان می‌کند.

فهرست مطالب:

مقدمه

جبرگرایی اقتصادی

نمایندگان جبر گرایی اقتصادی

انتقاد بر جبر گرایان اقتصادی

مارکسیسم هگلی

جورج لوکاچ

مفهوم چیز وارگی لوکاچ

آگاهی طبقاتی

آنتونیو گرامشی

نظریه انتقادی

انتقادهای اصلی

خدمات عمده نظریه انتقادی

ذهن گرایی

دیالکتیک

مکتب انتقادی، هابر ماس (نظام های معرفتی)

انتقادهای وارده به نظریه انتقادی

تفاوت هابر ماس و مارکس

مارکسیسم ساختاری

ویژگیهای مارکسیسم ساختاری

لویی آلتوسر

نیکوس پولانزاس

خدمات پولانزاس

چگونگی پیوند سه عنصر در جامعه سرمایه داری

انتقادات مارکسیسم ساختاری

جامه شناسی اقتصادی نومارکسیستی

سرمایه داری انحصاری

پل بارن و سوییزی

نقاط ضف فکری بارن و سوییزی

کار و سرمایه انحصاری: هری بریورمن

نظارت مدیریتی

نمونه های اخیرتر جامه شناسی اقتصادی مارکسیستی

ریچارد ادواردز

مایکل بوراوی

دن کلاوسن

مارکسیسم تاریخگرا

والرشتاین

نظام نوین جهانی

تقسیم جغرافیایی والرشتاین

و…