به کسانی که به جامعه عشایری تعلق دارند عشایر گفته می‌شود. واژهٔ عشایر، جمع عشیره به معنی قبیله مانند عشیرهالسواری که از عشایر بزرگ عرب ساکن در اقلیم اهواز است. جامعه عشایری شیوه زیستی متفاوت و جدای از شیوه زیست شهری و شیوه زیست روستایی است. این جامعه عبارت است از جامعه انسانی نسبتاً خوداتکا و خودبسنده که ساخت اجتماعی قبیله‌ای دارد و عموماً زندگی خود را از دامداری اداره می‌کنند. با تغییر فصول، عشایر معمولاً برای یافتن مراتع مناسب برای حیواناتشان محل زندگی خود را تغییر می‌دهند.

واژه عشایر بیشتر در زبان فارسی و در مورد ایل‌های کوچنده در ایران به کار می‌رود. عشایر در قدیم در تعیین حکومت‌ها نقش اساسی داشته‌اند و اکثر خاندان هاو سلسله‌های حاکم بر ایران خاستگاه عشایری داشته‌اند. عشایر تقریباً نیروهای اصلی جنگی ایران را تشکیل می‌داده‌اند. شیوه زیست عشایری اصطلاحات و ادبیات خاص خود را باز تعریف کرده و به عنوان جامعه سوم در ایران مطرح است. بعضی از اصطلاحاتی که مشتق از واژه عشایری است عبارتند از:

• عشایر اسکان یافته: خانوارهای عشایری که تمامی اعضای آن در یک مکان، سکونت ثابت اختیار کرده و کوچ نمی‌کنند اما با توجه به حفظ برخی مناسبات اقتصادی (مالکیت و حقوق بهره‌برداری از مراتع و منابع قلمرو) و فرهنگی ـ اجتماعی (احساس تعلق به ایل و عشیره) خود را عضو ایل، طایفه و … تلقی می‌کنند.
• عشایر کوچنده: به عشایری که حداقل سه ویژگی ساخت اجتماعی قبیله‌ای، اتکای معاش به دامداری، و شیوه زندگی مبتنی بر کوچ را داشته باشند گفته می‌شود.
• عشایر نیمه کوچنده: به آن تعداد از خانوارهای عشایری گفته می‌شود که حداقل در یکی از قطب‌های استقرار (منطقه ییلاق، قشلاق یا میان‌بند) دارای سکونت‌گاه ثابت بوده و همواره تعدادی از اعضای خانوار در آنجا سکونت دارند.
• عشایر رمه‌گردان: به آن تعداد از خانوارهای عشایری گفته می‌شود که اکثر اعضای خانواده در یک نقطه یا مکان (در داخل قلمرو ایلی یا خارج از آن) سکونت ثابت اختیار کرده و در کوچ شرکت نمی‌کنند. در شیوه کوچ رمه‌گردانی، دام‌ها به همراه چوپان و تعدادی از افراد ذکور خانواده جابجا شده یا کوچ داده می‌شوند.

ایل : اتحادیه‌ای سیاسی متشکل از تیره‌ها و طوایف عشایری است که به اتکای وابستگی‌های خویشاوندی (نسبی، سببی و آرمانی) یا در برهه زمانی خاص، بنا به مصالح و ضرورت‌های سیاسی و اجتماعی با هم متحد شده و تشکیل یک ایل را می‌دهند. معمولاً ایلات دارای سرزمین و قلمرو ایلی خاص خود بوده و تحت رهبری و مدیریت شخصی با سمت ایلخان یا ایل بیگ اداره می‌شدند.

طایفه : عبارت از یک واحد اجتماعی ـ سیاسی متشکل از چند تیره است و در سلسله مراتب رده‌های ایلی، مهم‌ترین و مشخص‌ترین رده به‌شمار می‌رود. در سلسله مراتب سازمان اجتماعی عشایر ایران، اکثر طوایف بین ایل و تیره قرار می‌گیرند اما طوایفی نیز وجود دارند که به هیچ ایلی وابسته نبوده و طایفه مستقل نامیده می‌شوند.

طایفه مستقل : در ساختار مبتنی بر تقسیمات ایلی جامعه عشایر ایران معمولاً بعضی از طوایف پیوند اجتماعی یا سیاسی چندانی با ایل خاصی نداشته و معمولاً از باقی‌مانده یک ایل مستقل که قدرت اجتماعی و اقتصادی و تعداد جمعیت آن‌ها تحلیل رفته باشد شکل می‌گیرند این طوایف نه چندان ضعیف شده‌اند که در ساختار سایر ایلات جای گیرند و نه چندان قوی هستند که خود ایل مستقل باشند این‌گونه بوده‌است که به عنوان طایفه مستقل از سایر ایلات به حیات خود ادامه می‌دادند و کلانتر مستقل از ایل خانان برای آنان منصوب می‌شده‌است. به عنوان مثال کردشولی‌ها در استان فارس که قبلاً ایل مستقلی بوده‌اند در مقاطعی به عنوان طایفه مستقل در تقسیمات کشوری مبتنی بر ایل طایفه مستقل خوانده می‌شدند.

تیره: در ساختار اجتماعی عشایر ایران، تیره از مجموع چند رده کوچک‌تر (مانند تش، بُنکو، گوبک، دودمان و …) تشکیل می‌شود که عمدتاً بعد از طایفه قرار دارد و رکن اصلی طایفه و ایل محسوب می‌شود. اساس تیره مبتنی بر پیوندهای خویشاوندی واقعی و اصل و نسبی از خط صلبی (پدری) است که همبستگی سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و دفاع از منافع افراد عضو را به عهده دارد.

فهرست مطالب:

تعاریف کوچ

تعریف ایل

پیشینه کاربرد واژه ایل

تعریف عشایر

تعریف عشیره در قرآن کریم

نسبتها در میان کوچ گران

تعریف کوچ نشینی

نومادیسم شبانی

تعریف نومادیسم کوچ نشینی

ویژگیهای زندگی کوچ نشینی

معیشت کوچ نشینان

علل و انگیزه های کوچ نشینی

کوچ نشینی اولیه

تولید خوراک

تأثیر شرایط طبیعی

تأثیر عوامل سیاسی

تأثیر افزایش جمعیت

کُخ نشینی در کردستان

نظرات ابن خلدون

خاستگاه کوچ نشینی در جهان

پیدایش کوچ نشینی در ایران

کوچ نشینی قبل از اسلام

اکــراد

واژه کرد

پیامدهای هجوم اقوام چادر نشین

گسترش کوچ نشینی در دوره مغول

قزلباشها

انواع کوچ نشینی

ویژگیهای کوچ افقی

ویژگیهای کوچ عمودی

نیمه یکجانشینی

ایلات اسکان یافته

نامگذاری آبادیها

مشخصات کولیها

روابط مردم کوچ نشین و یکجانشین

ویژگیهای گروههای کوچرو

و…