درس 6 ورزش و نیرو(1) نیروها در تمام زندگی ما حضور دارند. ما آنها را نمی بینیم؛ امّا می توانیم اثر آنها را بر اجسام یا خودمان مشاهده (حس) کنیم؛ به عبارت دیگر می توانیم بگوییم نیرو سبب چه چیزی می شود.
وقتی با ضربه زدن یا پرتاب توپ، بازی را شروع می کنیم، وقتی در حال دوچرخه سواری هستیم و یا در حال دویدن، در همه ی موارد در حال وارد کردن نیرو هستیم. فعّالیت به تصویرهای مختلف صفحه ی قبل نگاه کنید.
الف) در هر یک از تصویر ها چه فعّالیتی در حال اجرا است؟
ب) نتیجه ی این فعّالیت بر جسم (توپ، تیر و …) چیست؟ گفت وگو جدول زیر شامل تعدادی از فعّالیت های روزانه است. در کدام مورد، جسم کشیده شده یا هل داده می شود و یا هم کشیده می شود و هم هل داده می شود. ردیف اوّل جدول به عنوان نمونه پر شده است. شما م یتوانید موارد دیگری را به جدول اضافه و یا جایگزین کنید. آیا در این فعّالیت ها حالتی هست که جسم کشیده نشود یا هل داده نشود؟
آیا می توانیم از این فعّالیت ها نتیجه بگیریم: برای حرکت دادن هر جسم باید آن را بکشیم و یا هل دهیم؟
همان طور که در علوم سال سوم دیدیم، هل دادن و یا کشیدن، معادل وارد کردن یا اعمال نیرو است. اثر نیرو
وقتی به جسمی نیرو وارد می شود، اثر نیرو به شکل های گوناگون ظاهر می شود. فعّالیت زیر کمک می کند تا با این اثرها آشنا شوید. فعّالیت در گروه خود، چند فعّالیت ورزشی را طرّاحی کنید که در آنها از نیرو برای تغییر جهت حرکت، تغییر شکل جسم، حرکت کردن جسم، توقّف جسم و کُند شدن یا تند شدن حرکت استفاده شود؛ سپس به همراه معلّم خود به حیاط مدرسه بروید و آنها را انجام دهید. پس از بازگشت به کلاس، هر گروه نتیجه ی فعّالیت خود را به سایر دانش آموزان گزارش دهد. هما نطور که مشاهده کردیم، وقتی حرکت جسمی مانند توپ تغییر می کند؛ مثلاً وقتی توپی متوقّف می شود یا شروع به حرکت می کند، حتماً نیرویی سبب این تغییر حرکت شده است. بنابراین می توانیم بگوییم: وقتی حرکت جسم تغییر می کند که به آن نیرویی وارد شود. فکرکنید در شکل های زیر با توجّه به اثر نیرو بر جسم مورد نظر، جاهای خالی را پر کنید.
الف) وارد کردن نیرو به جسم ممکن است سبب شروع …………. آن شود.
ب) وارد کردن نیرو به جسم ممکن است سبب …………… شدن حرکت آن شود.
پ) وارد کردن نیرو به جسم ممکن است سبب ……………. شدن حرکت آن شود.
ت) وارد کردن نیرو به جسم ممکن است باعث …………. آن شود.
ث) وارد کردن نیرو به جسم می تواند سبب تغییر ……………. حرکت آن شود. علم و زندگی با انجام دادن فعّالیت های زیر می توانید نیرو را بهتر حس کنید:
1- مسابقه ی مچ اندازی در کلاس
2- مسابقه ی طناب کشی بین گروه های مختلف کلاس
3- وارد کردن توپ با ضربه ی سر به دروازه
4- ……………………………….. نیرو اثر متقابل بین دو جسم است
شخصی را در نظر بگیرید که در پشت یک خودروی خاموش ایستاده است (شکل الف).
آیا خودرو به این علّت که شخصی پشت آن ایستاده است، حرکت می کند؟