لیپیدها (به انگلیسی: lipids) رده‌ای از ترکیبات آلی دارای هیدروکربن هستند که از مواد بنیادین برای ساختار و کارکرد یاخته‌های زنده بشمار می‌آیند.

لیپیدها ترکیبات آلی نا متجانسی (هتروژنی) هستند که معمولاً در آب نامحلول ولی عمدتاً در حلال‌های غیرقطبی محلول می‌باشند و به کمک حلال‌های آلی می‌توان آن‌ها را از بافت‌های مختلف استخراج کرد. تعریف فوق که به وسیلهٔ بلور Bloor ارائه شده‌است در تمام موارد صادق نیست. زیرا محلول بودن این ترکیبات در حلال‌های آلی عمومیت ندارد و نمی‌تواند پایه و اساس تقسیم‌بندی قرار بگیرد. مثلاً فسفاتیدها؛ اسفنگومیلین‌ها و سربروزیدها که جزء ترکیبات لیپیدی می‌باشند به ترتیب نامحلول در استون و اتر هستند.

نقش لیپیدها

لیپیدها در ساختمان غشاهای بیولوژیکی شرکت می‌کنند. مادهٔ ذخیره‌ای جهت تاُمین انرژی می‌باشند. بهترین حلال برای ویتامین‌های محلول در چربی هستند. اسیدهای چرب ضروری بدن را تأمین می‌کنند. در پدیدهٔ شناسایی سلول نقش مهمی دارند. به دلیل نیمه هادی بودن وسیله مناسبی برای حفظ موجودات خونگرم که در قطبین زندگی می‌کنند به شمار می‌آیند و در بیوسنتز ترکیبات شبه هورمون به خصوص پروستاگلندین‌ها شرکت می‌کنند.

تقسیم‌بندی

لیپیدها را از دیدگاه‌های مختلفی تقسیم‌بندی می‌کنند:

ساده و مرکب (صابونی نشدنی و صابونی شدنی):

بر اساس بود ونبود اسید چرب در ساختمان چربی‌ها آن‌ها را به دو دستهٔ لیپیدهای مرکب compound وساده simple تقسیم می‌کنند. وجود اسید چرب در ساختمان لیپیدهای مرکب امکان تهیهٔ صابون از این ترکیبات را می‌دهد. از این رو به چربی‌های صابونی شدنی saponifiable lipids معروف شده‌اند عدم وجود اسید چرب در ساختمان لیپیدهای ساده این ترکیبات را صابونی نشدنی non-saponifiable می‌کند.

لیپیدهای مرکب خود به گروه‌های مختلف تقسیم می‌شوند. در اسیل گلیسرول هاو فسفوگلیسریدها الکل مشترک گلیسرول است که با اسیدهای چرب تولید استرمی کنند. در اسفنگولیپیدها الکل آمین داری که به الکل اسفنگوزینی معروف اند با اسید چرب استر می‌شوند و بالاخره موم‌ها استراسیدهای چرب با الکل‌های بزرگ مولکول می‌باشند.

چربی‌های ساده نیز به گروه‌های مختلف تقسیم می‌شوند که مهم‌ترین آن‌ها ترپن هااستروئیدها و پروستاگلندین‌ها هستند.

جدول زیر خلاصه طبقه‌بندی چربی‌ها را نشان می‌دهد:

لیپیدهای مرکب

۱-اسیل گلیسرول‌ها —->استر اسیدهای چرب با گلیسرول

۲-فسفوگلیسریها—->استر اسیدهای چرب با گلیسرول ۳-فسفات

۳-اسفنگولیپیدها —->استراسیدهای چرب با الکل‌های آمین دار

۴-موم‌ها —->استر اسیدهای چرب با الکل‌های چرب منوهیدروکسیلیک بزرگ مولکول یا با استرول‌ها

لیپیدهای ساده

۱-ترپن ها—->پلی مرهای خطی یا حلقوی ایزوپرن

۲-استروئیدها—->مشتق از کلسترول) مثل هورمون‌های جنسی(۳-پروستاگلندین ها—->دراثر حلقوی شدن آراشیدونیک اسید بوجود می‌آیند

۴-پیگمان‌ها

۵-ویتامین‌های محلول در چربی

گلیسرول

الکل سه عاملی است که به هر نسبتی در آب حل می‌شود ولی در اتانول و سایر حلال‌های آلی بسیار کم محلول است. مایعی است شیرین؛ شفاف؛ بدون رنگ و بو؛ در حضور مواد آب گیر مانندHSO4K و در مجاورت حرارت؛ آب از دست داده به آلدئید دود کننده با بوی بد که مخاط را به شدت آزار می‌دهد تبدیل می‌شود. بوجود آمدن آکرولئین با این مشخصات راهی برای تشخیص گلیسرول است.

اسیدهای چرب Fatty acids

فرمول کلی اسیدهای چرب به صورت RCOOH است و فرمول عمومی آن‌ها را با بنیان‌های سیر شده می‌توان به صورت CH3(CH2)n_COOH نوشت که در آن n از دو تا چهل تفییر می‌کند و در بیش تر موارد زوج است. شاید فراوانی اسیدهای چرب زوج کربن در طبیعت یکی به دلیل آسانی سنتز آن‌ها و دیگری به علت سنتز ان‌ها از ترکیبات دو کربنه باشد.

متجاوز از صد نوع اسید چرب از آبکافت (هیرولیز) لیپیدهای مختلف به دست آمده‌است که عموماً در داشتن یک عامل کربوکسیل انتهایی و یک زنجیرهٔ طویل هیدروکربنی مشترک هستند. گاهی انشعابات جانبی در زنجیرهٔ هیدروکربنی دیده می‌شود لیکن اکثراً به صورت خطی و بدون انشعاب می‌باشند. برخی اسیدهای چرب به صورت حلقوی نیز دیده می‌شوند. لیکن چون در ساختمان چربی‌ها شرکت نمی‌کنند از این رو به چربی‌های غیرطبیعی معروفند. مثل اسید شولموگریک که غیر اشباع بوده و از ۱۸ اتم کربن ساخته شده‌است یا پروستاگلندین‌ها که از حلقوی شدنآراشیدونیک اسید تولید می‌شوند.

 

فهرست مطالب:

مقدمه

اهمیت و نقش بیولوژیک

طبقه بندی لیپیدها

طبقه بندی بر اساس هدف

طبقه بندی بر اساس ساختمان مولکولی یا مواد تشکیل دهنده لیپید ها

اسیدهای چرب

اسیدهای چرب اشباع

مهمترین اسیدهای چرب اشباع

اسیدهای چرب غیر اشباع

ایزومری در اسیدهای چرب غیر اشباع

طریقه نامگذاری اسیدهای چرب

نامگذاری امگا در اسیدهای چرب غیر اشباع

مهمترین اسیدهای چرب غیر اشباع

اکسیده شدن اسیدهای چرب غیر اشباع

اسیدهای چرب اختصاصی

آراشیدونیک اسید

نام گذاری پروستانوئیدها

خواص پروستانوئیدها

جداسازی اسیدهای چرب با استفاده از کروماتوگرافی گاز مایع

الکل ها

مهمترین الکلهای حلقوی

کلسترول

آلدهید چرب

آسیل گلیسرولها

خواص آسیل گلیسرولها

فسفولیپیدها

انواع فسفولیپیدها

خواص فسفولیپیدها

ارگانلهای (اندامک) حاصل از چربیها در محیطهای آبی

گلیکولیپیدها

خواص گلیکولیپیدها

سولفولیپیدها یا سولفاتیدها

گانگلیوزیدها

گلوبوزیدها

موم ها

استروئیدها

ترپن ها

لیپوپروتئینها

و…