مدیریت اسلامی شیوهٔ به‌کار گیری منابع انسانی و امکانات مادی، برگرفته از آموزه‌های اسلامی برای نیل به اهدافِ متأثر از نظام ارزشی اسلام است.

پیشینه

در متون اسلامی، نگاهی نزدیک به آنچه امروز علم مدیریت نامیده می‌شود وجود دارد. در حوزهٔ مدیریت کلان و خرد اخباری از پیامبر اسلام و امامان شیعه در دست است. در روایتی از امام اول شیعیان آمده‌است «لابُدَّ لِلنَّاسِ من أمیر بِرّ أو فاجِر» (ترجمه: مردم ناگزیرند امیری داشته باشند، چه نیکوکار و چه تباه‌کار) و همچنین از پیامبر اسلام منقول است «إذا کان ثَلاثَهٌ فی سفر، فَلْیُؤَمِرُوا أحَدهم» (ترجمه: هنگامی که سه‌نفر در سفر بودند، باید از یک نفرشان فرمان ببرند).

فضای ارزشی

خود علم بار ارزشی ندارد ولی به هر حال در یک فضای ارزشی بکار گرفته می‌شود.مثلاً جامعه، سازمان و افرادی که در آن هستند اعتقادات، رسوم و ارزشهای فرهنگی خاصی دارند و بنا به اصل تاثیر جبر زمان و مکان بر پدیده‌ها، مدیریت نیز ناگزیر از عمل در بستر ارزشی آن جامعه می‌باشد هرچند که ادعا شود جامعه‌ای غیر توتالیتر یا لائیک می‌باشد.

هدف

هر علمی هدفی را دنبال می‌کند و در پی دستیابی به مقصدی است.در تعریف مدیریت نیز عنوان شد که هدف نیل به اهداف سازمان است. این هدف یا ارائه خدمات یا تولید محصول می‌باشد.همچنین هدف مدیریت در یک جامعه غربی حداکثر کردن سود است.به عبارت دیگر سود اصالت دارد و انجام وظایف مدیریت در راستای نیل به این هدف است.حال چرا مدیریت در جامعه غربی به دنبال حداکثر سود است؟زیرا سعادت را در مادیات و در دنیا جستجو می‌کند و به پایان کار (آخرت)اعتقادی ندارد.حال آنکه در قرآن این صفت از ویژگیهای کافران شمرده شده است.

نگرش به انسان در مکاتب مختلف مبنای بسیاری از رفتارها را در آن جامعه تشکیل می‌دهد.

اصول مدیریت اسلامی

۱-در اسلام تفکیکی بین دنیا و آخرت صورت نگرفته‌است و آخرت ادامه حیات دنیوی محسوب می‌شود لیکن اصالت دادن به دنیا و محبوب و مقدم داشتن آن مذموم شمرده شده است.بر این اساس هر نوع فعالیت دنیوی با نیت اخروی، عبادت بوده و در انسان مسلمان برای تلاش و اصلاح امور دنیوی و خدمت به بندگان خدا یک تعهد محسوب می‌شود.

۲-نیت نیت همان نطفه اولیه افکار است که به ذهن می‌آید و مبنای شروع رفتار و عمل می‌باشد.اگر کنترل انسان بر این گلوگاه باشد بسیاری از اعمال او اصلاح و کنترل خواهد شد.

۳-توحید توسل و توکل به هر اراده و شخصی غیر از خدا شرک است.در این معنی، بسیاری از ما در طول حیات خود بارها دچار شرک می‌شویم.در سوره یوسف، زمانی که یوسف خواب هم زندانیان خود را تعبیر می‌کند به یکی می‌گوید تو ندیم پادشاه خواهی شد و وقتی رفتی آنجا از ما هم یادی کن.قرآن می‌فرماید بخاطر این تفکر، یوسف چند سال دیگر در زندان بماند.

۴-ادای تکلیف

نتیجه آنی در اسلام چندان مهم نیست بلکه ادای تکلیف مهم است حتی در تبلیغ دین.در این مورد سوره عبس در قرآن نکته بسیار جالبی دارد.

۵-بینش دهی پیگیری هدف در تمام فعالیتهاهمراه با بینش دهی است.به عبارت دیگر در اسلام وظیفه تعطیل ناپذیر هر انسان بینش دهی به سطوح پایین تر خود و بینش گیری از سطوح بالاست(ولایت سلسله مراتبی انسان‌ها نسبت به هم)

۶- انسانگرایی

۷-همه مسول همه مرئوس

در اسلام کسی نمی‌تواند بگوید این مشکل شماست و به من مربوط نمی‌شود.به محض اطلاع از موضوعی، در مورد آن تکلیف ایجاد می‌شود.

۸-نسبی بودن قوانین’

امام علی در فرمان خود به مالک اشتر به این نکته اشاره می‌کند که عامل حکومت نباید بگوید من مامورم و معذور.

 

فهرست مطالب:

نقش زمان و مکان در فهم و تحقق دین

نقش دیدگاه ولایت فقیه در فهم و تحقق دین

فهم قرآن

فهم سنت معصوم (ع)

تحقق دین

هجرت به حبشه

هجرت به مدینه

پایگاه ابوبصیر

انذار خویشان

لیله المبیب

منع فرار از طاعون

وجوب حنا بستن

وجوب وضوی مجدد

مدیریت از دیدگاه قرآن و معصوم

دین اسلام و علم

مصلحان جامعه

حوزه و دانشگاه خاستگاه مدیریتها

قرآن کریم زبان مشترک و عامل وحدت

شرایط اساسی اصلاح

زمینه‌ های اصلاح مدیریت

تمسک به کل قرآن نه بخشی از آن

قرآن کریم نسخه کامل دردها

قرآن کریم پیکری واحد

ادعای اقتضایی بودن قرآن

حوزه‌ های مطرح در ادعای اقتضایی بودن قرآن

حوزه تکوینیات

حوزه تشریعیات

حوزه گزینش مطالب و مثالها

قبض و بسط معرفت دینی

عوامل قبض و بسط

اثر وحی بر عقل و تجربه و عرفان بشری

اصول مدیریت اسلامی

اصل اول: عدم تقدم بر خدا و رسول

اطاعت پیامبر از خدا

اطاعت مؤمنان از پیامبر و خداوند

کیفیت تبعیت و اطاعت

الگوها

اصل دوم: آخرت گرایی

الگوها

دنیا طلبی و نیازهای انسان

آثار سوء عدم آخرت‌ گرایی

اصل سوم: وحدت و هماهنگی

اصل چهارم: اعمال مدیریت بر اساس اختیار نیروها

اصل پنجم: اعمال مدیریت بر اساس بصیرت نیروها

و…