تشبیه به یاد آوردن شباهت یا شباهت‌های دو چیز مختلف از جهت یا جهات گوناگون است.

تعریف

تشبیه، در علم بیان مانند کردن چیزی است به چیزی دیگر. تشبیه مانندگی مبتنی بر کذب است یا با اغراق همراه است؛ یعنی باید دو چیز را که در واقع به یک‌دیگر شبیه نیستند یا لااقل شباهتی آشکارا ندارند، را به هم ماننده کنیم. در تشبیه، نویسنده یا شاعر شباهتی را ادعا و برقرار یا آشکار می‌کند؛ بنابراین، جمله‌ای که تمام ارکان تشبیه را داشته باشد اما مبتنی بر صدق باشد- چون مخیل نیست، تشبیه نیز به حساب نمی‌آید. مثلاً در جملهٔ «سگ مانند شغال است» چون جمله مخیل نیست و در عالم واقع هم سگ و شغال از یک گونه‌اند، تشبیهی روی نداده است. اما جملهٔ تشبیهی جمله‌ای است که به ظاهر درست نمی‌نماید، و باعث اعجاب می‌شود و کسی در دید منطقی به آن باور ندارد.

ارکان تشبیه

تشبیه را به چهار رکن: مشبه، مشبه‌به، ادات تشبیه و وجه شبه تقسیم کرده‌اند که مشبه و مشبه‌به را که در اصطلاح طرفین تشبیه می‌نامند، دو رکن اصلی تشبیه به شمار می‌آیند.

۱-مشبّه: کلمه‌ای است که آن را به چیز دیگر مانند کرده‌اند.

۲-مشبه به: چیزی که مشبّه به آن مانندشده را مشبّه‌به می‌گویند.

۳-ادات تشبیه: به اداتی که نشانگر تشبیه هستند، ادات تشبیه گفته می‌شود. پرکاربردترین این ادات عبارت‌اند از: «مانند، مثل، همانند، به‌سان، چون، چو، به کردار، پنداری، گویی، به رنگ، به شکل، به اسلوب و…».

۴-وجه شبه: به امر ادعایی که ارتباط مشبّه و مشبّه‌به را نشان می‌دهد و نحوهٔ مانندگی آن‌ها را نشان می‌دهد، وجه شبه می‌گویند.

فهرست مطالب:

تعریف

ارکان

مشبه

مشبه به

وجه شبه

ادات

غرض

انواع تشبیه

بلیغ

تسویه

تفضیل

تلمیحی

جمع

خیالی

مجمل

مرکب

مرسل

مزدوج

مشروط

مضمر

معکوس

مفرد

مفروق

مفصل

مقید

ملفوف

موکد

هر دو طرف حسی

مشبه عقلی، مشبه به حسی

مشبه به حسی- مشبه عقلی

مشبه و مشبه به هر دو عقلی

وجه شبه تحقیقی

وجه شبه تخیلی

وجه شبه دو گانه

وجه شبه مفرد

وجه شبه متعدد

وجه شبه مرکب

تمثیل

غریب بعید

قریب مبتذل

زاویه تشبیه

اضافه تشبیهی

نو کردن