نگاه اجمالی

بطور کلی جامعه شناسی روستایی به بررسی انواع نظام‌های اجتماعی مانند : خانواده ، جمعیت‌ها ، گروه بندی‌ها ، ارزش‌های اجتماعی ، هنجارهای اجتماعی ، گرایش‌ها ، کارکردها ، تحولات و بالاخره کلیه امور و مسائل جامعه روستایی می‌پردازد که شناخت آن می‌تواند از یک سو برای توسعه ، رفاه اجتماعی و بهبود زندگی روستانشینان سودمند باشد و از سوی دیگر زمینه گسترش جامعه شناس روستایی را به عنوان یک رشته علمی فراهم آورد. 

تاریخچه جامعه شناسی روستایی

جامعه شناسی روستایی در آمریکا نزدیک یک قرن است که عنوان رشته جداگانه‌ای از جامعه شناسی شناخته شده است. نخستین انجمن جامعه شناسی روستایی در سال 1937 تشکیل شد و به دنبال آن مجله جامعه شناسی روستایی انتشار یافت که در آن نتایج بررسی‌های انجام شده در زمینه مسایل روستایی منتشر می‌شد. می‌توان گفت که پیدایش جامعه شناسی روستایی در آمریکا ناشی از مشکلاتی بود که در زندگی مردمان روستایی وجود داشت، به همین جهت بیشتر جنبه کاربردی پیدا کرد.

در اروپا جامعه شناسی روستایی پس از جنگ جهانی دوم روی کار آمد. اما این امر به معنی آن نیست که جامعه شناسی -روستایی از آمریکا به اروپا صادر شده باشد. در اروپا از گذشته‌های دور بررسی‌های روستایی در کنار دانش‌هایی چون : جغرافیا ، تاریخ ، مردم شناسی ، اقتصاد کشاورزی در بسیاری از سرزمین‌ها جریان داشته است. بررسی‌های روستایی ، در اروپا برپایه یک سنت پژوهشی پرسابقه‌ای استوار می‌باشد و میان سالهای 1890 و 1925 تحقیقات روستایی چندی انجام گرفته است. اما پژوهش‌های گسترده‌تر جامعه شناسی چه در زمینه‌های روستایی و چه شهری به زمان‌های اخیر مربوط می‌شود. 

اهداف جامعه شناسی روستایی

• از جامعه شناس روستایی انتظار می‌رود که مسائل اقتصادی ، فنی ، زیستی ، طبیعی ، و نیز عوامل دیگری که در پذیرش تغییرات و نوآوری‌ها و بطور کلی پذیرش شیوه‌های جدیدی که در پیشرفت اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی موثر است از طریق تحقیق تبیین کند.
• جامعه شناس روستایی در وهله نخست یک جامعه شناس است و با همان روشی به بررسی پدیده‌های اجتماعی جامعه روستایی می‌پردازد که جامعه شناس دیگر در زمینه مسائل اجتماعی جامعه‌های شهری ، صنعتی ، خانواده ، آموزش و پرورش و زمینه‌های مشابه دیگر بکار می‌برند. درک معنی جامعه شناسی روستایی با آگاهی از مفهوم جامعه شناسی ، روش‌ها و قوانین آن ارتباط نزدیک دارد به عبارتی دیگر پدیده‌های اجتماعی جامعه روستایی موضوع بررسی رشته خاصی از جامعه شناسی یعنی جامعه شناسی روستایی است.
• جی بی تامبار (J.B.Chitambar) هدف جامعه شناس روستایی را شناخت رفتار انسان روستایی می‌داند و عقیده دارد که این امر از لحاظ کاربردی دارای اهمیت خاصی است، زیرا دانشجوی علوم اجتماعی از طریق مطالعه در زمینه‌های جامعه شناسی روستایی می‌تواند درک بیشتری از رفتار انسان روستایی و رفتار خود داشته باشد.
• جامعه شناسی روستایی در بررسی جامعه روستایی از دست آوردهای علوم دیگری مدد می‌گیرد، یا اینکه دست کم از روش‌های آن علوم در کار تحقیق استفاده می‌کند. شهر و ده موضوعهای بررسی پیچیده و شواری را تشکیل می‌دهند که شناخت کامل آن با علوم متعددی ارتباط دارد.
• جامعه شناسان روستایی همچنین درباره فرهنگ‌پذیری و چگونگی تغییرات فرهنگ سنتی روستایی به تحقیق می‌پردازند و در این زمینه از دست آوردهای مردم شناسان و روان شناسان اجتماعی بهره می‌گیرند.
• بررسیهای جامعه شناسی روستایی زمینه توسعه و پیشرفت روستاها را فراهم می‌آورد. کسانی که با مسائل روستایی سروکار دارند، کارشناسان روستایی ، مهندسان کشاورزی ، کارکنان خدمات روستایی ، ماموران دولتی ، مشاوران خانواده روستایی ، مروجان و معلمان کشاورزی ، برنامه ریزان توسعه روستایی همه می‌توانند از دست آوردهای جامعه شناسان روستایی بهره مند شوند.

 

فهرست مطالب:

فصل اول: جامعه و اجتماع

ماهیت انسان

مفهوم جامعه

سطوح مطالعه جامعه

تعریف جامعه

و…

فصل دوم: شهر، روستا و عشایر

ده (روستا)

ملاکهای تعریف روستا

معیار تشخیص شهر و روستا

تعریف ده در ایران

و…

فصل سوم: تعریف و تاریخچه جامعه شناسی روستایی

موضوع جامعه شناسی

وظایف جامعه شناسی

موضوع جامعه شناسی روستایی

بنیانگذار جامعه شناسی روستایی

و…

فصل چهارم: شیوه های سکونت روستایی

تعریف شیوه سکونت

عوامل مؤثر در شیوه سکونت

عوامل طبیعی

عوامل اقتصادی

عوامل اجتماعی- فرهنگی

و…

فصل پنجم: قشربندی و تحرک اجتماعی در روستا

تعریف قشر اجتماعی

تعریف قشربندی اجتماعی

اهمیت تملک زمین

ملاک قشربندی در روستا

اقشار روستایی

و…

فصل ششم: نهادهای اجتماعی در روستا

تعریف نهاد اجتماعی

نهادهای اجتماعی مهم

بُعد، نوع و کارکرد خانواده روستایی

ارزشهای اجتماعی خانواده روستایی

تعریف خویشاوندی

تعریف طایفه

و…

فصل هفتم: روان شناسی اجتماعی روستاییان

بررسی رفتارها و روابط اجتماعی

طبقه بندی جوامع

جامعه سنتی

جامعه صنعتی

ویژگیهای جامعه سنتی

سرنوشت گرایی

و…

فصل هشتم: جمعیت و حرکات آن در روستا

مطالعات جمعیتی

ساخت جمعیت

ساخت جمعیت روستایی

حرکات جمعیت

و…

فصل نهم: تولید کشاورزی

تعریف کشاورزی

انواع فعالیت کشاورزی

ویژگیهای اقتصاد کشاورزی ایران

بهره برداری کشاورزی

و…

فصل دهم: نظامهای بهره برداری

تعریف نظام بهره برداری

ویژگیهای نظامهای بهره برداری

نظامهای بهره برداری از زمین در ایران

نظامهای بهره برداری ما قبل سرمایه داری

و…

فصل یازدهم: واحدهای کار زراعی

تعریف واحد کار زراعی

انواع واحد کار زراعی فردی

نسق زراعی

نسقدار

نسقبندی

جفت گاو

واحدهای بهره برداری جمعی

و…

فصل دوازدهم: مالکیت ارضی و مناسبات زمینداری

تعریف مالکیت

رابطه فرد با زمین

مالکیت جمعی و دولتی در جوامع شرقی

مالکیت ارضی از لحاظ شیوه انتقال به دولت اسلامی

و…

فصل سیزدهم: اصلاحات ارضی

تعاریف اصلاحات ارضی

اصلاحات، تغییرات و انقلاب ارضی

تفاوت اصلاحات ارضی و تغییرات ارضی

انقلاب ارضی

و…

فصل چهاردهم: توسعه، توسعه روستایی و تنگناهای آن

تعریف توسعه

ابعاد مفهوم توسعه

مفهوم فلسفی- نظری توسعه

مفهوم عینی- کاربردی توسعه

نظریه توسعه یکپارچه

و…

فصل پانزدهم: برنامه ریزی توسعه روستایی

ضرورت برنامه ریزی

تعریف برنامه ریزی

دستورالعمل اقتصادی

شرایط برنامه ریزی

سطوح برنامه ریزی

و…