دستور زبان یا گرامر مجموعه قوانین و ضوابط حاکم بر ساختار واژه‌ها، جملهها، واجها و آواها و معناها در زبان است. به عبارت دیگر، دستور زبان مجموعه قواعد و آیین‌هایی است که اهل زبان آن‌ها را به‌طور ناخودآگاه فراگرفته و زبان‌آموزان، برای درک بهتر گفتار و نوشتار اهل زبان، آن را می‌آموزند. در تقسیم‌بندی‌های سنتی، دستور زبان به‌طورکلی از دو شاخه واژه‌شناسی (صرف) و جمله‌شناسی (نحو) تشکیل شده‌است. صرف و نحو با هم دستورِ یک زبان را تشکیل می‌دهند. ولی امروزه دستور زبان را، که زیرشاخه‌ای از دانش زبان‌شناسی به شمار می‌آید، دارای بخش‌های آواشناسی،واج‌شناسی، صرف، نحو و معناشناسی می‌دانند.

تعریف

در زبان‌شناسی، دستور زبان مجموعه‌ای از قوانین ساختمانی در زبان است که ساختِ جمله‌ها، عبارت‌ها، و کلمه‌ها را در هر زبانی معیّن می‌کند. این اصطلاح همچنین به مطالعهٔ این قوانین نیز اطلاق می‌شود که دراین‌زمینه شامل علم نحو، ریخت‌شناسی، و واج‌شناسی است که اغلب با آواشناسی، معناشناسی، و عملگرایی کامل می‌شود. زبان‌شناسان عموماً این اصطلاح را به قوانین املایی اطلاق می‌کنند، هرچند کتاب‌های کاربردی و راهنماهای متداول ــ که خودشان را دستور زبان می‌نامند ــ ممکن است به قواعد املا و نشانه‌گذاری اطلاق شوند.

دستور زبان؛ ساختار و سامانه زبان است. دستور زبان شامل زبان‌شناسی نحوی و ساخت‌شناسی واژگانی زبان است. بسیاری بر این باور هستند دستور زبان یا گرامر شامل قوانین زبان است در صورتی که حقیقتاً هیچ زبانی شامل قانون نیست (به استثناء زبان اسپرانتو). زیرا قانون توسط عده‌ای وضع می‌شود ولی گرامر توسط هیچ کس وضع نشده است. زبان به مرور زمان تغییر می‌کند. به تعریفی دیگر دستور زبان بازتابی از زبان در یک دوره مشخص است. گرامر زبان باعث می‌شود تا آموزندگان زبان، سریع تر و تاثیرگذارتر آن را بیاموزند. وقتی آموزندگان زبان؛ دستور زبان را بیاموزند، قادرند خیلی چیزها را خود درک کنند و از مراجعه به معلم و کتاب بی‌نیاز شوند.

دستور زبان فارسی یا دستور زبان پارسی مجموعه قواعدی است که وبژگی‌ها و توانایی‌های زبان فارسی را نشان می‌دهد. دستور زبان فارسی با بسیاری اززبان‌های هندواروپایی شباهت‌هایی دارد، به‌خصوص زبان‌هایی که از ریشه هندوایرانی هستند.

هر زبانی  قواعد  مخصوصی را دارد که به آن قواعد در زبانهای مختلف نامی نهاده اند و در زبان فارسی به آن دستور زبان  یا به اختصار دستور گویند.

برای سخن گفتن یا نوشتن نیازی به آموختن قواعد و نظام زبان  نیست امّا دستور زبان کمک می کند تا بهتر بگوییم یا بنویسم و جمله های درست را از نادرست باز شناسیم .

تاریخچه

میرزا حبیب اصفهانی، آموزگار زبان فارسی در استانبول، نخستین فارسی‌زبانی است که تلاش کرد قواعد دستوری زبان فارسی را تدوین کند. دستور سخن(استانبول ۱۲۸۹)، دبستان فارسی (استانبول ۱۳۰۸)، خلاصه رهنمای فارسی (استانبول ۱۳۰۹) و رهبر فارسی (استانبول ۱۳۱۰۰) کتاب‌هایی است که میرزا حبیب برای آموزش دستور زبان فارسی تألیف کرده است.

فهرست مطالب:

الفبای فارسی

واج

مصوت

صامت

مصوت مرکب

تعریف جمله

گروه

واژه

واژک

ارکان جمله

جایگاه و ترتیب اجزا جمله

متمم

منادا

بدل

تمیز

مضاف الیه

صفت بیانی

قید

جمله از حیث مفهوم

جمله خبری

جمله پرسشی

جمله امری

جمله عاطفی

جمله شرطی

جمله مستقیم و غیرمستقیم

جمله فعلی و جمله استادی

جمله بی فعل

جمله ساده

جمله مرکب

جمله مستقل و ناقص

جمله مثبت و منفی

جمله معترضه

جمله پایه

جمله پیرو

و…